با ظهور سلسله صفویه ، تحولی چشمگیر در تمامی عرصه های هنری و صنعتی ، از جمله سفال های صفوی پدید آمد.
به طور کلی ، سفال های تولیدی دوره صفوی در نوع ساخت و تکنیک ، در هفت دسته ، طبقه بندی شده اند ، که می توان ، به سفالینه های سلادون ، کوباچی ، زرین فام ، سفالینه سفید رنگ (گمبرون) ، سفال آبی و سفید متاخر ، ایزنیک و سفال رنگارنگ مشهد اشاره کرد.
1-سفال سلادون : سفال سلادون یکی از انواع سفال هایی است که از شرق دور وارد ایران شد. این سفال ها مانند سفال آبی و سفید به تقلید از ظروف چینی در ایران ساخته شده و از دوره ایلخانی و اوایل تیموری در ایران رواج یافت. یکی از مراکز بزرگ تولید سفال سلادون در دوره صفویه ، کرمان بود. سفال های لعابداری که سفالگران کرمان تولید می کردند ، تقلیدی از سفال های سلادون چینی لعاب سبز ، بود. سفال هایی با تزئینات نقش کنده شبیه سفال های چینی سونگ ، از دیگر تولیدات آنها بود. یک گروه دیگر از ظروف سلادون ، کوزه هایی کوچک با بدنه کروی و خپل با شانه های برجسته و دهانه باز و گردن باریک است. این نوع ظروف مشهور به اسپیتون ، از نوعی خمیر سفید ظریف ساخته شده و بیرون آنها با لعاب غلیظ سبز مایل به زرد ، به طور یکدست پوشیده شده و با خطوط سفید ، تزئین گردیده و همه بدنه سفال با لعاب شیشه ای شفاف پوشیده شده است.
2-سفال کوباچی : محل اصلی ظروف کوباچی تبریز بوده و پیوند هنری این سفال با مکتب تبریز ، همسانی نقوش سفالی با آثار مکتب تبریز می باشد.
بعضی از نقوش به کار رفته در این ظروف شامل توجه در ریزه کاری های روزمره و نقوش پرندگان و حیوانات شناخته شده با کالبدشناسی مشخص و همچنین پیکره های انسانی و نقش مایه های گیاهی ، در این گونه سفال ها با تاثیر از نقوش مینیاتور مکتب تبریز ، به چشم می خورد. این نوع سفال از دوره تیموری در ایران متداول شد.
بدنه این سفال ها سفید است و با خط های بنفش و سیاه و گاهی منگنز و رنگ های قرمز – قهوه ای ، سبز ، آبی و زرد و لعاب درخشان پوشیده شده است.
3-سفال زرین فام : نام اصلی زرین فام « دوآتشه» بوده. این ظروف شفافیت و برق طلا را داشت و ورق های طلایی که در زیر لعاب قرار داده شده بود باعث می گردید که آن سفال ها شبیه به ظروف زرین می شدند.
ظروف زرین فام دوره صفویه ، بسیار ظریف ، نازک و با بدنه ای کاملا سفید ساخته شد و گاهی آنقدر نازک شده که تقریبا نیمه شفاف به نظر می رسید. نقش مایه های انسانی در این دوره تقریبا منسوخ و به جای آن نقش مایه هایی از جانوران ، پرنده ها و یا ماهی همراه با تزئینات گیاهی و چشم انداز ها رایج می شود. رنگ ها این بار کمی متمایل به قرمز و قهوه ای شکلاتی شده اما در کنار آن رنگ های زرد مایل به سبز و قرمز مسی نیز وجود داشته است. این سفال ها در اشکال متنوعی همچون بطری ، کوزه ، ابریق ، خمره ، پایه قلیان ، کاسه ، بشقاب ، گیلاس و فنجان تولید می شد که معمولا بیشتر آنها در ابعاد کوچک ساخته می شدند.
4-سفالینه سفید رنگ (گمبرون) : سفال گمبرون ، از نام قدیم بندرعباس گرفته شده ، از اواخر قرن هفدهم تا میانه قرن نوزدهم میلادی درمنطقه بندرعباس ساخته می شد. از جمله مراکز تولید سفال گمبرون می توان به شیراز ، یزد ، کرمان و اصفهان اشاره کرد.
کیفیت این سفال ها ظریف و دارای نقوش کنده و گاهی آبی کبالت با تزئینات نقش سیاه زیر لعاب شفاف یا رنگی و یا تزئینات مشبک است.
5-سفالینه آبی و سفید : این گونه ظروف با نقش مایه گل چندپر ، برگ نخل و گاه کتیبه کوفی ، در مراکز صنعتی – هنری نیشابور و شوش ساخته می شد. از قرون پنجم و ششم ه.ق نیز نمونه های ظروف سفالی با لعاب پاشیده آبی به شکل خطوط آبی بر زمینه لعاب نخودی ساخت ری به جای مانده است.
توسعه و گسترش ساخت این سفال ها در ایران ، از دوره ایلخانی و به طور مداوم ، در دوره های تیموری و صفوی ، به تاثیر از نقش مایه های چینی در مشهد ، اصفهان ، کاشان و کرمان آغاز شد.
یکی از مهم ترین این مراکز ، شهر مشهد است. ظروف آبی و سفید مشهد بسیار ظریف و نازک ساخته می شدند ، و تزئینات آنها بیشتر نقش هایی در دو طیف سایه خورده آبی رنگ است. شکل این ظروف ، شامل دیس های بزرگ ، بشقاب های کوچک ، کاسه های گود و یا نیم کروی است که تقلیدی صرف از ظروف چینی محسوب می شوند.
6-سفال ایزنیک : این سفال بیشتر در غرب و توسط صنعتگران ترک ساخته می شده است. بدنه این نوع سفال از گل سفید است و شهرت آن به خاطر استفاده وسیع از لعاب های رنگی است. این سفال به اشکال بشقاب ، دیس ، گلدان و کوزه با طرح های گیاهی و برگ تولید می شد.
سفال ایزنیک در قرن هفدهم شروع به افول کرد ، اما سفالگران آن را کنار نگذاشتند و تا قرن هجدهم به تولید آن ادامه دادند.
