لوگو موزه تاریخ تجارت جندی شاپور

تاریخچه شیشه در ایران

مطابق شواهد تاریخی، خاستگاه شیشه سازی را بین النهرین و احتمالا در منطقه ای که ماسه و قلیا در کنار هم قرار داشتند ، باید جستجو کرد. ساکنان این خطه و تمدن های اطراف آن ّاولین تجربه های ذوب را در شیشه انجام داده اند. تمدن های  مصر، سوریه و بین النهرین در مرکز رقابت قرار داشتند اسکندریه مصر، دمشق، سوریه و نینوا در بین النهرین در آغاز این روند تاریخی، به قطب های شیشه سازی عصر باستان تبدیل شدند صنعت شیشه سازی در بابل، سومر و آشور پیشرفت کرد.

اولین آثار شیشه ای یافت شده در ایران ، می توان از مهرهای استوانه ای مکشوفه در حفریات چغازنبیل خوزستان نام برد.

دوره هخامنشی :در دوره هخامنشی با تسلط یافتن این امپراتوری بر مناطق بین النهرین ، سوریه و مصر و آشنا شدن آنها با مراکز مختلف شیشه گری ، این صنعت وارد مرحله جدیدی شد که ظروف شیشه ای این دوران بیشتر در کاوش های تخت جمشید به دست آمده است. آثار شیشه ای در این دوره به صورت تراش یا قالبی ساخته می شدند.

دوره اشکانی

آثار شیشه ای دوره اشکانی شامل بطری ، عطردان ، کاسه ، پیاله ، لیوان پایه و زیورآلات هستند.

طیف رنگی آثار شیشه ای بیشتر به رنگ سبز بوده اما رنگ های لاجوردی ، نباتی و قهوه ای هم دیده شده است. فن ساخت آثار شیشه ای دوره اشکانی بیشتر به روش دمیده آزاد بوده ولی از روش های گذشته نیز تا حدودی بهره برده اند. اغلب آثار شیشه ای این دوره ساده و بدون تزئین و برخی دارای رشته های افزوده حلقوی و تزئین نیشگونی هستند.

دوره ساسانی

صنعت شیشه گری در دوره ساسانی از نظر کمی و کیفی در اکثر نقاط فلات ایران رشد یافت. در این دوره علاوه براستفاده از شیوه های متنوع در ساخت اشیای شیشه ای مانند تراش ، پرداخت و صیقل ، برای ساخت شیشه های نازک از روش دم آزاد و برای شیشه های ضخیم از دم قالبی استفاده می کردند. این روش ( دم آزاد) در صنعت شیشه گری باعث افزایش تولید و تنوع در شکل اولیه می شود.

آثار شیشه ای دوره ساسانی شامل عطردان ، پایه و بدنه ظروف ، ظروف آرایشی و زیورآلات هستند. فرم بدنه ظروف بدست آمده، غالبا استوانه ای و مدور بوده و اغلب بدون تزئین هستند اما تزئینات کندویی شکل و دایره های متحد المرکز نیز مشاهده می شود. زیورآلات ( النگوهای شیشه ای ) همگی دارای پوشش صدفی هستند و دارای تزئینات شیاری و مارپیچی هستند.

طیف رنگی این آثار شامل رنگ های سبز ، شیری ، زرد و رگه های قرمز و قهوه ای است.

دوره اسلامی

شیشه گری در سده های اولیه اسلامی در حقیقت تداوم هنر شیشه گری ساسانی بود. با جایگزینی خلفای بنی عباس به جای بنی امیه ، این هنر دوباره رونق گرفت. تولید شیشه در ایران و بین النهرین تحت حمایت خلفا ادامه پیدا کرد. در سده های 3 تا 6 هجری قمری ، شهرهای نیشابور ، ری ، جرجان و سمرقند از مراکز عمده شیشه گری بودند.

سبک کار ، استفاده از روش دمیدن در قالب و یا حبابی با انواع تزئینات تراش، فشرده قالبی و افزوده بوده است. با این تفاوت که شیشه تراش نیشابور از مرغوبیتی خاص برخوردار است چرا که سنت شیشه گری ساسانی را به دنبال دارد. تنها تفاوت این است که تزئین تراش دوره اسلامی بیشتر معطوف به تراش خطی شده و کمتر از تراش سطحی استفاده می شد و نیز ظروف شیشه ای دوران اسلامی ایران در شکل کلی هم چندان شباهتی با شیشه ساسانی ندارند.-تراش شیشه که در دوران ساسانی بیشتر به صورت دوایر و بیضی های توگود ارائه می شد در این دوران به صورت انواع نقوش هندسی ، نباتی و حیوانی درآمد که از جذابیتی شگفت انگیز برخوردارند.